Η Παχυσαρκία και οι επιπτώσεις της στην υγεία

Η παχυσαρκία και οι επιπτώσεις της στην υγείαΗ παχυσαρκία έχει λάβει τις τελευταίες δεκαετίες διαστάσεις επιδημίας. Το παράδοξο είναι πως, τουλάχιστον μέχρι τώρα, στη συνείδηση του κοινού είναι περισσότερο αντιληπτή ως πρόβλημα αισθητικής φύσης. Η πραγματικότητα όμως είναι πως η παχυσαρκία δημιουργεί πολλά προβλήματα στην υγεία και την κοινωνική ζωή, καθώς και οικονομική επιβάρυνση στα συστήματα υγείας.

Ορισμός και σωματικές μετρήσεις

Παχυσαρκία είναι η παθολογικά αυξημένη συσσώρευση λίπους στο ανθρώπινο σώμα. Αυτή η αύξηση της ποσότητας του σωματικούς λίπους, συνεπάγεται και αύξηση του σωματικού βάρους πέρα από κάποια φυσιολογικά όρια. Η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει την ποιότητα ζωής αλλά μπορεί και να μειώσει το προσδόκιμο επιβίωσης των παχύσαρκων ασθενών.

Πιο εύχρηστοι ,στην καθημερινή πράξη, τρόποι προσδιορισμού του βαθμού της παχυσαρκίας είναι ο υπολογισμός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) – Body Mass Index (BMI) και η μέτρηση της περιμέτρου της μέσης.

Ο ΔΜΣ υπολογίζεται από το λόγο του βάρους (σε κιλά) δια του τετραγώνου του ύψους (σε μέτρα). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) κατατάσσει τα ενήλικα άτομα στις εξής κατηγορίες σωματικού βάρους βάσει του ΔΜΣ:

  • ΔΜΣ < 18,5 : Ελλειποβαρές άτομο
  • ΔΜΣ 18,5-24,9 : Άτομο φυσιολογικού βάρους
  • ΔΜΣ 25-29,9 : Υπέρβαρο άτομο
  • ΔΜΣ 30-34,9 : Άτομο με α’ βαθμού παχυσαρκία
  • ΔΜΣ 35-39,9 : Άτομο με β’ βαθμού παχυσαρκία
  • ΔΜΣ 40 και άνω : Άτομο που πάσχει από σοβαρή (νοσογόνο) παχυσαρκία

Η περίμετρος της μέσης μπορεί να μετρηθεί με τη χρήση μεζούρας. Για τα άτομα της λευκής φυλής, φυσιολογική περίμετρος μέσης θεωρείται εκείνη που είναι μικρότερη από 94 εκατοστά για τους άνδρες και μικρότερη από 80 εκατοστά για τις γυναίκες.

Μεγάλη σημασία για την εμφάνιση μεταβολικών προβλημάτων που σχετίζονται με την παχυσαρκία φαίνεται να έχει η κατανομή της περίσσιας του λίπους. Το περίσσιο λίπος μπορεί να αποθηκεύεται είτε στην περιφέρεια (σχήμα σώματος που μοιάζει με αχλάδι, χαρακτηριστικό συχνότερο σε γυναίκες), είτε στη μέση (σχήμα σώματος που μοιάζει με μήλο, χαρακτηριστικό συχνότερο σε άνδρες). Η δεύτερη περίπτωση χαρακτηρίζει τη λεγόμενη κοιλιακή ή σπλαχνική παχυσαρκία. Η περίσσια του σπλαχνικού λίπους είναι εκείνη που θεωρείται μεταξύ άλλων, σημαντικά επιβαρυντικός παράγοντας για την εμφάνιση διαφόρων παθήσεων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα και σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ. Για να διαπιστωθεί κατά πόσο ένα άτομο πάσχει από κοιλιακή παχυσαρκία, χρησιμοποιείται ο υπολογισμός του λόγου περίμετρος μέσης (σε εκατοστά-cm)/ περίμετρο ισχίων (cm). Η περίμετρος των ισχίων μετράται με μεζούρα στο φαρδύτερο σημείο των γοφών. Εάν οι τιμές του λόγου των περιμέτρων μέσης/ισχίων είναι ίσες ή μεγαλύτερες του 0,95 για τους άνδρες και του 0,85 για τις γυναίκες, τότε μιλάμε για αυξημένη εναπόθεση λίπους στη περιοχή της κοιλιάς. O κίνδυνος για την εμφάνιση των παθήσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι ακόμα περισσότερο αυξημένος όταν συντρέχουν οι σωματομετρικοί παράγοντες που ακολουθούν:

  • (Για τους άνδρες) Περίμετρος μέσης ίση ή μεγαλύτερη των 102 cm

Αναλογία περιμέτρου μέσης/ισχίων ίση ή μεγαλύτερη του 1

  • (Για τις γυναίκες) Περίμετρος μέσης ίση ή μεγαλύτερη των 88 cm

Αναλογία περιμέτρου μέσης/ισχίων μεγαλύτερη του 0,85

Πρέπει να σημειωθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ΔΜΣ μπορεί να είναι παραπλανητικός όσον αφορά την κατάταξη ενός ατόμου σε κάποια από τις κατηγορίες βάρους του Π.Ο.Υ., για το λόγο ότι το ποσό λίπους του σώματος δεν περιλαμβάνεται στον υπολογισμό του. Ένα τυπικό παράδειγμα είναι κάποια πολύ γυμνασμένα άτομα (όπως οι αθλητές), τα οποία συχνά έχουν αυξημένο σωματικό βάρος που όμως οφείλεται στη μεγάλη μυϊκή τους μάζα και όχι στο λίπος. Έτσι, μπορεί λανθασμένα, βάσει του ΔΜΣ, να εμφανίζονται υπέρβαρα ή παχύσαρκα.

Για ακόμα καλύτερη προσέγγιση στο πρόβλημα του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας, υπάρχουν στη διάθεση των ειδικών τρόποι εκτίμησης του ποσοστού του λίπους ενός ατόμου. Ο υπολογισμός του ΔΜΣ και του λόγου περιμέτρου μέσης/ισχίων, είναι τρόποι εύχρηστοι (αφού μπορούν να εφαρμοσθούν και από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο) και στις περισσότερες περιπτώσεις εύστοχοι στον προσδιορισμό υπέρβαρου ή παχυσαρκίας.

Συχνότητα της παχυσαρκίας

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η συχνότητα της παχυσαρκίας παγκοσμίως έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 1980. Το 2008, πάνω από 1,4 δισεκατομμύρια ενήλικες άνω των 20 ετών ήταν υπέρβαροι, εκ των οποίων πάνω από 200 εκατομμύρια άνδρες και σχεδόν 300 εκατομμύρια γυναίκες ήταν παχύσαρκοι. Περισσότερο από 10% του ενήλικου πληθυσμού παγκοσμίως ήταν παχύσαρκοι. Πάνω από 40 εκατομμύρια παιδιά, κάτω των 5 ετών, ήταν υπέρβαρα το 2011.

Σύμφωνα με την Πανελλήνια επιδημιολογική μελέτη, που διεξήχθη το 2003 από την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας (ΕΙΕΠ) σε δείγμα 17.341 ατόμων 20-70 ετών και 14.456 εφήβων ηλικίας 13-19 ετών, διαπιστώθηκε ότι τα δεδομένα για τη χώρα μας είναι επίσης ανησυχητικά. Συγκεκριμένα, 26% των ανδρών και 18,2% των γυναικών είχαν ΔΜΣ >30 (παχυσαρκία) και 41,1% των ανδρών και 29,9% των γυναικών είχαν ΔΜΣ 25-30 (υπέρβαροι). 29,4% των έφηβων αγοριών και 16,7% των έφηβων κοριτσιών ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Το 2012, τα αποτελέσματα πανελλήνιας μελέτης της ΕΙΕΠ σε συνεργασία με το τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης σε δείγμα συνολικά 5.700 παιδιών 7-8 ετών (Β’ Δημοτικού) και 9-10 ετών (Δ’ Δημοτικού), στα πλαίσια του προγράμματος COSI του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, έδειξαν πως και στα παιδιά η παρουσία υπέρβαρου και παχυσαρκίας κυμαίνεται σε υψηλά ποσοστά. 13-14% των παιδιών και των δύο τάξεων ήταν παχύσαρκα. 36% των αγοριών και 37% των κοριτσιών της Β’ τάξης είχαν βάρος άνω του φυσιολογικού, ενώ 44% των αγοριών και 41% των κοριτσιών Δ’ τάξης ήταν υπέρβαρα!

Λόγοι ανησυχίας για την παχυσαρκία

Η παχυσαρκία έχει δυσμενέστατες επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία. Το υπερβάλλον σωματικό βάρος και λίπος επηρεάζει πολλά όργανα και ιστούς.

Δημιουργεί καρδιοαγγειακά προβλήματα, όπως υπέρταση, έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, φλεβική ανεπάρκεια, καθώς επίσης και μεταβολικές διαταραχές, όπως σακχαρώδη διαβήτη, μεταβολικό σύνδρομο και δυσλιπιδαιμία. Ευθύνεται για τη δημιουργία χολολιθίασης και λιπώδους διήθησης του ήπατος (λιπώδες ήπαρ), ενώ συχνά είναι υπεύθυνο για το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Το υπερβάλλον βάρος επιβαρύνει σημαντικά το μυοσκελετικό σύστημα του ασθενή, με συχνή επίπτωση την εμφάνιση οστεοαρθροπάθειας. Η αποφρακτική υπνική άπνοια αποτελεί ένα ακόμα πρόβλημα, που επηρεάζει ιδιαίτερα αρνητικά την ποιότητα ζωής του παχύσαρκου. Η παχυσαρκία είναι πιθανό να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου, όπως μαστού, ενδομητρίου, τραχήλου της μήτρας, ωοθηκών, προστάτη, παχέος εντέρου , νεφρού, χοληδόχου κύστης.

Σημαντικές όμως είναι και οι επιπτώσεις στην ψυχολογία ενός ασθενή. Πολύ συχνά χαρακτηρίζεται από μειωμένη αυτοεκτίμηση, λόγω δυσαρέσκειας με την «εικόνα» του σώματός του, επηρεαζόμενος και από τη σύγχρονη αντίληψη και την ύπαρξη και υπερπροβολή «προτύπων» εξωτερικής εμφάνισης. Επίσης, λόγω των περιορισμών που μπορεί να δημιουργεί το ίδιο το βάρος στην καθημερινότητά του (για παράδειγμα κουράζεται εύκολα στο βάδισμα ή αποδίδει δύσκολα στην εργασία), αποφεύγει δραστηριότητες που έχουν σχέση με κάποια αύξηση φυσικής δραστηριότητας. Τα παραπάνω μπορούν να επιβαρύνουν ιδιαίτερα την ψυχική του κατάσταση και να τον οδηγήσουν σε μειωμένη κοινωνικοποίηση και κατάθλιψη.

Γίνεται λοιπόν σαφές, τόσο από τη συχνότητα εμφάνισης της παχυσαρκίας όσο και από τις επιπτώσεις της στη γενικότερη υγεία, πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη της πρόληψης αλλά και της αντιμετώπισής της. Η αυξημένη πρόσληψη ενέργειας μέσω της διατροφής και η μειωμένη δαπάνη ενέργειας (έλλειψη άσκησης και καθιστικός τρόπος ζωής) είναι δύο από τους αιτιολογικούς παράγοντες εμφάνισης της παχυσαρκίας. Η υιοθέτηση ενός υγιεινότερου τρόπου ζωής έχει σημαντική συμμετοχή στην πρόληψη και αντιμετώπιση της νόσου. Ουσιαστικός και κρίσιμος είναι ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας ώστε να γίνεται σωστή ενημέρωση του κοινού, με επιστημονικά ορθές πληροφορίες και προσεγμένες διατυπώσεις θέσεων πάνω στο θέμα αυτό.

Η παχυσαρκία χαρακτηρίσθηκε το 1948 ως χρόνια νόσος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας ορίστηκε η 24η Οκτωβρίου.

Βιβλιογραφία:

  1. Kapantais E., Tzotzas T., Ioannidis I., Mortoglou A., Bakatselos S., Kaklamanou M., Lanaras L., Kaklamanos I. 2006. First national epidemiological survey on the prevalence of obesity and abdominal fat distribution in Greek adults. Ann Nutr Metab, 50(4):330-338.
  2. Tzotzas T., Kapantais E., Tziomalos K., Ioannidis I., Mortoglou A., Bakatselos S., Kaklamanou M., Lanaras L., Kaklamanos I. 2008. Epidemiological survey for the prevalence of overweight and abdominal obesity in Greek adolescents. Obesity, 16(7):1718-1722.
  3. World Health Organization. Obesity and overweight. Fact Sheet No 311, 2013.
  4. Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας.
  5. Κατσιλάμπρος Ν., Κόκκινος Α., Κοσμίδης Χ. 2009. Παχυσαρκία: Απαντήσεις σε συνήθη ερωτήματα. Αθήνα, Εκδόσεις ΒΗΤΑ.
Ευαγγελία Τόττη
Αν σας άρεσε το άρθρο μας, μοιραστείτε το με τους φίλους σας. Θα μας βοηθούσε πολύ!

Ευαγγελία Τόττη

Διαιτολόγος Διατροφολόγος στη Θεσσαλονίκη - Βιογραφικό Πτυχιούχος του τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Θεσσσαλονίκης - Επικοινωνία: +30 6948519904 Περγάμου 13 - Άνω Ηλιούπολη Σταυρούπολης, Θεσσαλονίκη Τ.Κ. 56431 Email: [email protected]