Έφηβοι και διατροφή: Μια κοινωνικό-πολιτισμική προσέγγιση

Έφηβοι και διατροφή: Μια κοινωνικό-πολιτισμική προσέγγισηΚατά τη διάρκεια της εφηβείας συμβαίνουν μεγάλες σωματικές αλλαγές που προκαλούν ποικίλες συναισθηματικές αντιδράσεις στο άτομο, όπως άγχος, ανασφάλεια, ευαισθησία στα σχόλια των άλλων, αμηχανία, περιέργεια, θαυμασμό και άλλα. Πρόκειται για ένα σοκ για τον έφηβο, ο οποίος καλείται να το διαχειριστεί, με την βοήθεια των γονέων ή ανθρώπων που εμπιστεύεται από τον κύκλο του.
Στα κορίτσια, τα οιστρογόνα αυξάνονται περισσότερο και ευθύνονται για το ύψος, τη μυϊκή και τη σκελετική ανάπτυξη καθώς και την ανάπτυξη των σεξουαλικών οργάνων. Η έναρξη της εμμηνόρροιας μπορεί να προκαλέσει κούραση στην έφηβη, λόγω των αλλαγών στα επίπεδα των ορμονών. Στα αγόρια, αυξάνεται η τεστοστερόνη και αναπτύσσονται τα όργανα αναπαραγωγής και οι μυς, αυξάνεται το ύψος, και η τριχοφυΐα στο πρόσωπο, ενώ βαθαίνει η φωνή.
Είναι φυσιολογικό να ασχολείται ο έφηβος με το σώμα του, καθώς συνδέεται με την έκφραση της σεξουαλικότητας αλλά και με την κοινωνική του ταυτότητα, δηλαδή με ερωτήματα του τύπου «είμαι αρεστός, πως φαίνομαι στους άλλους, αρέσω;».
Από την άλλη, ο έφηβος είναι πιο ευαίσθητος στα μηνύματα που έρχονται από τους συνομηλίκους του, τα ΜΜΕ και τα περιοδικά, απ’ ότι ένας ενήλικος, και υποκύπτει συχνότερα στην επίδραση αυτών για να είναι αρεστός. Σε κάθε περίπτωση οι έφηβοι λειτουργούν περισσότερο παρορμητικά και συναισθηματικά – παρά ορθολογιστικά-και πειραματίζονται με ό,τι τους ενδιαφέρει ή συμβαίνει γύρω τους. Είναι η προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης από τους γονείς τους και ταυτόχρονα η ανάγκη ενσωμάτωσης σε έναν κύκλο, στον οποίο συναντούν άτομα με παρόμοια ή κοινά χαρακτηριστικά (ντύσιμο, εμφάνιση, ενδιαφέροντα, γνώσεις).

Η διατροφή, επίσης, των εφήβων αλλάζει γιατί χρειάζονται περισσότερη ενέργεια, λόγω των σωματικών αλλαγών (γέννηση νέων κυττάρων) και δραστηριοτήτων. Καλό είναι βέβαια οι έφηβοι να λαμβάνουν όλα εκείνα τα θρεπτικά συστατικά που απαιτούνται για την ηλικία τους , το οποίο συναντάται δύσκολα στις μέρες μας λόγω των πολλών ωρών στο σχολείο, του φορτωμένου προγράμματος και των γονέων που είναι απασχολημένοι. Θεωρούν επίσης ότι είναι ντροπή να πάρουν φαγητό από το σπίτι γιατί δεν είναι κούλ. Έχουν συνδέσει την έξοδο τους με ένα γρήγορο αλλά ανθυγιεινό σνακ, π.χ. παγωτό, πίτσα, γύρο, γιατί «παραβαίνουν τους κανόνες του σπιτιού» και νιώθουν μεγαλύτερη ανεξαρτησία (δεν θα φάω σπίτι μου αυτό που έφτιαξε η μαμά μου γιατί μεγάλωσα πλέον!).
Η ανησυχία προκαλείται όταν οι έφηβοι επιθυμούν να ελέγξουν το βάρος του σώματος τους και κινδυνεύουν να αποκτήσουν μη φυσιολογικές διατροφικές συνήθειες ή και να αναπτύξουν διατροφικά προβλήματα. Τα κορίτσια θέλουν να είναι αδύνατα και τα αγόρια πιο μυώδη, ως καθρέφτισμα στις σύγχρονες τάσεις του γυναικείου και ανδρικού προτύπου αντίστοιχα. Ως αποτέλεσμα υιοθετούν διαστρεβλωμένη αντίληψη για το σώμα τους και το αξιολογούν αρνητικά, αντίθετα με την πραγματικότητα και προχωρούν σε ακραίες λύσεις. Η εκδήλωση των διατροφικών διαταραχών είναι πολύ πιο συχνή στα κορίτσια γιατί η ταυτότητα τους συνδέεται με το σώμα και την φυσική τους κατάσταση (Μακρή-Μπότσαρη, 2009) ενώ ένα αγόρι που «έχει παραπάνω κιλά» μοιάζει γλυκούλης.
Μπορείτε να φανταστείτε την ψυχολογία του έφηβου σαν ένα μεγεθυντικό φακό, με τον οποίο τα προσλαμβανόμενα κοινωνικά μηνύματα– σχετικά με το φαγητό, τη μόδα, το σώμα, και τη γυμναστική-αποκτούν μεγαλύτερη σημασία και διάσταση στο μυαλό του και διαιωνίζονται μέσα από τις συζητήσεις με τους συνομηλίκους, τα ΜΜΕ και τα περιοδικά με κάθε είδους παραπληροφόρηση.

Οι έφηβοι, όπως ανέφερα παραπάνω, επειδή είναι πιο ευαίσθητοι στα κοινωνικά μηνύματα και άρα είναι ίσως τα μεγαλύτερα θύματα του «κακού» εκσυγχρονισμού (πιστή και κακή αντιγραφή ξένων προτύπων, συνηθειών και συμπεριφορών) μέσα στον οποίο συμπεριλαμβάνεται και η διατροφή και η σχέση μας με αυτή. Η Γιαννακούλια (Yannakoulia, et al., 2004) ονομάζει «διατροφική μετάβαση», την πολιτισμική μετάβαση από τις παραδοσιακές κοινωνίες της Ελλάδας και γενικότερα της Μεσογείου στις κοινωνίες του Δυτικού κόσμου, η οποία συνέβαλε στην αλλαγή του τρόπου διατροφής των κατοίκων, δηλαδή την κατανάλωση περισσότερου κρέατος ή fast food. Στα πλαίσια της πολιτισμικής αυτής μετάβασης, οι Έλληνες αποκτούν καινούργιες αξίες, που έρχονται από τον δυτικό κόσμο, αλλά τις οποίες δεν τις έχουν αφομοιώσει στις ήδη υπάρχουσες συμπεριφορές και συνήθειες τους. Η γρήγορη αυτή μετάβαση, η βιασύνη για εκμοντερνισμό και η ψυχολογική ένταση, αυξάνει την συχνότητα εμφάνισης των διατροφικών διαταραχών, ειδικά στους νέους που λαμβάνουν, πολύ συχνά, μπερδεμένα ή αντιφατικά μηνύματα από τους επαγγελματίες υγείας, τη βιομηχανία τροφών και τους γονείς.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να διαμορφώσουμε άτομα και νέους που υιοθετούν υγιείς διατροφικές συμπεριφορές μέσα σε ένα πλαίσιο, όπου το σώμα και οι αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτό, μεταφράζονται ως ένα γεγονός φυσιολογικό και όχι ως αποκλίνουσες μορφές αρνητικών προτύπων και στερεοτύπων.

Βιβλιογραφία:

Μακρή –Μπότσαρη, Ε. (2009). Δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος, διαιτητική συμπεριφορά και αυτοεκτίμηση στην εφηβεία. Psychology, 16(1), 60-76.

Yannakoulia M., Matalas A-L., Yiannakouris N., Papoutsakis C., Passos M., & Klimis-Zacas, D. (2004). Disordered eating attitudes: an emerging health problem among Mediterranean adolescents. Eating Weight Disorders, 9, 126-133.

Καλυψώ Τόττη
Αν σας άρεσε το άρθρο μας, μοιραστείτε το με τους φίλους σας. Θα μας βοηθούσε πολύ!

Καλυψώ Τόττη

Συμβουλευτική Ψυχολόγος στη Θεσσαλονίκη (κέντρο) - Βιογραφικό Πτυχιούχος τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Μέλος Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (SEPS) Επικοινωνία: +30 6938789182 Email: [email protected]